Τοῦ Κωνσταντίνου Χολέβα.Ὁ θάνατος τοῦ παλληκαριοῦ συνέβη στὶς 13 Ὀκτωβρίου 1904 στὸ χωριὸ Στάτιτσα τῆς Δυτικῆς Μακεδονίας.
Πρόκειται γιὰ τὸ σημερινὸ χωριὸ Μελᾶς τοῦ Νομοῦ Καστοριᾶς. Ὁ ἀνθυπολοχαγὸς τοῦ Ἑλληνικοῦ Πυροβολικοῦ Παῦλος Μελᾶς, εὑρισκόμενος σὲ μυστικὴ ἀποστολὴ στὴν τουρκοκρατούμενη Μακεδονία ἔπεσε νεκρὸς ἀπὸ βόλι τουρκικῆς περιπόλου.
Ἦταν ἡ τρίτη εἴσοδός του ἀπὸ τὴν ἐλεύθερη Ἑλλάδα στὴ Μακεδονία γιὰ νὰ βοηθήσει τοὺς ἐντοπίους Ἕλληνες νὰ ἀντιμετωπίσουν τὴν ἐκκλησιαστικὴ προπαγάνδα καὶ τὴν ἔνοπλη βία τοῦ βουλγαρικοῦ ἐθνικισμοῦ.
Εἶχε πάρει τὸ ψευδώνυμο Καπετὰν Μίκης Ζέζας γιὰ νὰ μὴν μάθουν Τοῦρκοι καὶ Βούλγαροι ὅτι Ἕλληνες ἀξιωματικοὶ ἡγοῦνται ἐνόπλων σωμάτων ἔξω ἀπὸ τὰ σύνορα τῆς μικρῆς τότε Ἑλλάδος. Ὁ θάνατός του ἔγινε τραγούδι, θρῆνος καὶ θρύλος.
Ὁ Ἑλληνισμὸς ἀφυπνίσθηκε. Οἱ διστακτικοὶ γραφειοκράτες τῶν Ἀθηνῶν ἀναγκάσθηκαν νὰ δραστηριοποιηθοῦν. Ἡ τελικὴ φάση τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγῶνος ξεκινοῦσε καὶ ἔτσι τέθηκαν τὰ θεμέλια γιὰ τὴν ὁριστικὴ ἀπελευθέρωση τῆς Μακεδονίας τὸ 1912-13.
Ποιές ἀρχὲς καὶ ἀξίες καθοδηγοῦσαν αὐτὴν τὴν ἡρωικὴ μορφή;
Ποιό κίνητρο ὤθησε τὸν νεαρὸ ἀξιωματικὸ νὰ ἀφήσει τὰ σαλόνια τῶν Ἀθηνῶν, τοὺς πλουσίους συγγενεῖς του, τὴ γυναίκα του Ναταλία Δραγούμη καὶ τὰ δύο παιδιά του,τὸν Μίκη καὶ τὴν Ζωή, γιὰ νὰ βρεθεῖ στὰ χιόνια καὶ τὶς λάσπες τῆς Μακεδονίας πολεμώντας κατὰ δύο ἀντιπάλων;
Ἀπὸ τὰ κείμενα καὶ τὴ σύντομη ζωή του ἀντλοῦμε διδάγματα καὶ πρότυπα, ἀπολύτως ἀπαραίτητα στὴ σημερινὴ ὑλιστικὴ καὶ ἀντιηρωικὴ ἐποχή μας.
Ὁ ἀσημένιος Σταυρὸς τοῦ Παύλου Μελᾶ
μὲ χαραγμένη τὴν ἐπιγραφὴ «Ἐν τούτῳ νίκα».
Φωτ. Ἐθνικὸ Ἱστορικὸ Μουσεῖο.
μὲ χαραγμένη τὴν ἐπιγραφὴ «Ἐν τούτῳ νίκα».
Φωτ. Ἐθνικὸ Ἱστορικὸ Μουσεῖο.
Α) Ὁ Παῦλος πίστευε στὸν Θεὸ καὶ βίωνε τὴν ἑλληνορθόδοξη παράδοση.
Κατὰ τὸν ἑλληνοτουρκικὸ πόλεμο τοῦ 1897 στὶς 6 Ἀπριλίου γράφει ἀπὸ τὸ μέτωπο στὴ γυναίκα του Ναταλία (Νάτα):
«Ἀλλ’ εἶμαι βέβαιος ὅτι μὲ τὴν θέλησιν τοῦ Θεοῦ θὰ πᾶν ὅλα καλά. Εἰπὲ εἰς τὴν μητέρα μου ὅτι μετέλαβα καὶ ὅτι ἡ συνείδησίς μου εἶναι ἥσυχη.
Τί τὰ θέλεις; Ἡ θρησκεία μᾶς δίδει πολλὴν παρηγορίαν καὶ θάρρος. Ἄλλως τε χάρις εἰς αὐτὴν ἐλυτρώθη καὶ θὰ λυτρωθῆ καθ’ ὁλοκληρίαν ὁ τόπος μας».1
Καὶ στὶς 28.8.1904, ἑνάμισυ μήνα πρὸ τοῦ ἡρωικοῦ θανάτου του γράφει πάλι στὴ γυναίκα του ἀπὸ τὸ Μακροβοῦνι τῶν Γρεβενῶν.
«… Ἀκούσαμε τὸν ἑσπερινὸν πρῶτα καὶ κατόπιν μᾶς μετέλαβεν ὁ γέρων χωρικὸς ἱερεὺς τῆς μονῆς. Οὐδέποτε μὲ τόσην κατάνυξιν μετέλαβα. Ὁ νοῦς μου διαρκῶς ἐστρέφετο πρὸς Ἐκεῖνον ὁ ὁποῖος χάριν ἡμῶν καὶ τῆς θείας θρησκείας Του ὑπέστη τὸ μαρτύριον.
Τὸ μέγεθος τῆς θυσίας Του, τὸ μέγεθος τῆς ἀποστολῆς Του μ’ ἔκαμναν νὰ αἰσθάνωμαι πόσον μικροὶ καὶ πόσον μακρὰν Αὐτοῦ εὑρισκόμεθα, ἀλλὰ καὶ συγχρόνως μ’ ἐνεθάρρυναν.
Πάντοτε Τὸν ἐλάτρευσα διὰ τὴν θρησκείαν Του καὶ Τὸν ἐθαύμασα διὰ τὴν θυσίαν Του. Ἐλπίζω νὰ μᾶς βοηθήση. Αἰσθάνομαι τώρα ἰσχυρός, γενναῖος καὶ καλύτερος. Ἕτοιμος διὰ νὰ κάμω τὰ πάντα»
Β) Ἡ Ἰδέα.
Ὄχι μόνον ὁ Παῦλος, ἀλλὰ σύσσωμος ὁ Ἑλληνισμὸς τὴν ἐποχὴ ἐκείνη συνεκλονίζετο ἀπὸ τὴν Μεγάλη Ἰδέα. Νὰ ἐλευθερωθοῦν ὅλοι οἱ ὑπόδουλοι Ἕλληνες ποὺ εἶχαν μείνει ἐκτὸς ἑλληνικῶν συνόρων μετὰ τὴν Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση.
Τὰ ἔθνη χρειάζονται μεγάλες Ἰδέες γιὰ νὰ ξεφύγουν ἀπὸ τὴ μιζέρια, τὴν κατάθλιψη καὶ τὴν τύρβη τῶν μικροσυμφερόντων καὶ τῶν μικροκομματισμῶν. Ἡ Ἰδέα φλόγιζε τὸν Παῦλο. Τοῦ τὴν εἶχε καλλιεργήσει ὁ Ἠπειρώτης πατέρας του, ὁ ὁποῖος πλούτισε στὴ Μασσαλία καὶ ἔγινε ἀργότερα Δήμαρχος Ἀθηναίων. Τοῦ τὴν ἐνίσχυσε ὁ πεθερός του Στέφανος Δραγούμης μὲ ρίζες ἀπὸ τὸ Βογατσικὸ τῆς Καστοριᾶς καὶ ὁ γυναικάδελφός του Ἴων Δραγούμης, ὁ σπουδαῖος λόγιος καὶ διπλωμάτης, ποὺ δολοφονήθηκε ἀπὸ ἑλληνικὸ χέρι στὴ διάρκεια τοῦ Ἐθνικοῦ Διχασμοῦ (1920).
Ἡ Ἰδέα τονώθηκε καὶ καλλιεργήθηκε ἀπὸ τὰ σχολεῖα,τοὺς ἱστοριογράφους, τὸ Πανεπιστήμιο, τὸν Τύπο καὶ πρωτίστως ἀπὸ τοὺς μεγάλους ποιητὲς καὶ πεζογράφους τῆς ἐποχῆς. Ἡ ἑλληνικὴ διανόηση, τότε τουλάχιστον, στάθηκε στὸ ὕψος της. Κορυφαῖος ἐκπρόσωπός της ὁ Κωστῆς Παλαμᾶς, ὁ ὁποῖος μὲ τὰ ἐπικὰ ποιήματά του δίδαξε τὴν διαχρονικὴ συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ καὶ προετοίμασε τὶς ἐθνικὲς ἐπιτυχίες τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγῶνος (1904-1908) καὶ τῶν Βαλκανικῶν Πολέμων.
Σήμερα ζοῦμε ὡς Ἔθνος καὶ ὡς λαὸς μία πολύπλευρη κρίση οἰκονομική, ἠθική, πνευματική. Πιστεύω ὅτι αὐτὸ ποὺ μᾶς λείπει γιὰ νὰ ξαναβροῦμε «τὰ φτερὰ τὰ πρωτινά μας τὰ μεγάλα» (Κ. Παλαμᾶς) εἶναι μία νέα Μεγάλη Ἰδέα.
Αὐτὴν τὴν φορὰ δὲν θὰ ἔχει ἐδαφικό, ἀλλὰ πνευματικὸ περιεχόμενο. Θὰ βασίζεται στὴν παιδεία, στὸν Πολιτισμό,στὴν οἰκουμενικότητα τῆς Ἀρχαιοελληνικῆς γραμματείας καὶ τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἂν θέλουμε νὰ γεννᾶ αὐτὸς ὁ τόπος ἀνθρώπους μὲ ἦθος καὶ ἡρωισμὸ σὲ εἰρηνικὲς καὶ –ἂν χρειασθεῖ– σὲ μὴ εἰρηνικὲς περιόδους.
«Εἷς οἰωνὸς ἄριστος ἀμύνεσθαι περὶ Πάτρης.
Π. Μελᾶς. Τρίτη 24 Φεβρουαρίου 1904.
Σὲ ἀγαπῶ, σὲ αγαπῶ πολύ».
Ἡ ἐμπρὸς καὶ ἡ πίσω ὄψη μικρῆς φωτογραφίας τοῦ Π. Μελᾶ.
Γ) Τὸ πνεῦμα αὐτοθυσίας.
Ὁ Παῦλος ἐνσάρκωσε αὐτὸ ποὺ ἔγραψε ἁπλοϊκά, ἀλλὰ γλαφυρὰ ὁ Μακρυγιάννης, δηλαδὴ νὰ θέτουμε τὸ «ἐμεῖς» πάνω ἀπὸ τὸ «ἐγώ». Τὸ οἰκογενειακό του περιβάλλον τὸν δίδαξε ὅτι ἔχει ὑποχρεώσεις ἀπέναντι στὴν Ἱστορία, στὴν πατρίδα, στοὺς ἀλύτρωτους Ἕλληνες.
Ἡ παιδεία τῆς ἐποχῆς ἐκείνης μιλοῦσε γιὰ ἥρωες,ἐθνομάρτυρες καὶ νεομάρτυρες. Καλλιεργοῦσε ἀρχὲς καὶ ἀξίες, προέβαλλε πρότυπα. Ἡ κοινωνία δὲν ἀποτελεῖτο ἀπὸ ἁγίους, ἀλλὰ ἡ πλειοψηφία τῶν Ἑλλήνων προσπαθοῦσαν νὰ βάλουν βαθειὰ μέσα στὴν καρδιά τους τὴν αἴσθηση τῆς εὐθύνης καὶ τὴν ἀνάγκη μιᾶς νέας πανεθνικῆς προσπάθειας, ἡ ὁποία θὰ ξέπλενε τὸ ἄγος τῆς ἥττας τοῦ 1897.
Ἡ πτώχευση τοῦ 1893 καὶ ἡ ἐπιβολὴ τοῦ Διεθνοῦς Οἰκονομικοῦ Ἐλέγχου τὸ 1898 φιλοτίμησε τὸν μέσο Ἕλληνα καὶ ὁδήγησε τὸ Ἔθνος σὲ ἀνασύνταξη δυνάμεων καὶ γόνιμη περισυλλογή. Ὁ Παῦλος διδάχθηκε ἀπὸ τὰ πρῶτα του βήματα μέχρι καὶ τὴν Σχολὴ Εὐελπίδων νὰ δίνει τὰ πάντα γιὰ τὸν Ἑλληνισμό.
Ὀργανώθηκε σὲ σωματεῖα καὶ Μακεδονικὰ Κομιτάτα ποὺ ὑποστήριζαν τὸν ἀγώνα τῶν ἐντοπίων Ἑλλήνων τῆς Μακεδονίας. Προσφέρθηκε ἐθελοντικὰ νὰ μετάσχει στὴν ἀποστολὴ Ἑλλήνων ἀξιωματικῶν ἔξω ἀπὸ τὰ σύνορα στὴν τουρκοκρατούμενη Μακεδονία.
Τὰ ἔδωσε ὅλα.
Τὴν φλογερὴ πίστη του, τὶς γνώσεις του, τὰ ἡγετικά του προσόντα, τὴ ζωή του. Τοῦ ὀφείλουμε πολλά. Κι ὅμως σήμερα κινδυνεύουμε νὰ τὸν ξεχάσουμε!
Ἔγραψε ὁ Ἴων Δραγούμης στὸ θρηνητικὸ συναξάρι του γιὰ τὸν ἀγαπημένο συγγενῆ καὶ συναγωνιστή του Παῦλο:
«Δὲν εἶναι ἄσχημος ὁ θάνατος ὅταν ἐκεῖνος ποὺ παίρνει εἶναι παλληκάρι.
Καὶ τοῦ παλληκαριοῦ δὲν φαντάζει μόνον ὁ θάνατος.
Ἡ ὕπαρξή του νὰ γνωσθῆ μονάχα καὶ χαρά, χαρὰ ἄφραστη, κρυσταλλένια, διάφανη, ὑψώνει τὴν ψυχὴ ἐκείνων ποὺ ἀκράτητοι φωνάζουν:
Εὖγε στὸ παλληκάρι!
Χώρια ἀπὸ τὶς κρίσεις αὐτὲς καὶ τὰ συναισθήματα, οἱ Μακεδόνες, οἱ ὑπόδουλοι ὅλοι, τὸν λατρεύουν.
Στὴ Μακεδονία δὲν πέθανε, παρὰ ζῆ καὶ βασιλεύει.
Ἕνα κοριτσάκι στὴ Βέρροια ποὺ τὸ ρώτησαν ποιός εἶναι ὁ βασιλιὰς τῶν Ἑλλήνων, ἀποκρίθηκε χωρὶς δισταγμό.
Ὁ Παῦλος ὁ Μελᾶς».
1. Ναταλίας Μελᾶ, «Παῦλος Μελᾶς», ἐκδ. Δωδώνη, Ἀθήνα– Γιάννενα 1992, σελ. 97.
2. Ὅπως ἀνωτέρω, σελ. 331.
3. Ἴωνος Δραγούμη ( Ἴδα), Μαρτύρων καὶ Ἡρώων Αἶμα, ἐκδ. Μαλλιάρης-Παιδεία, Θεσσαλονίκη 1992, σελ. 140-141.
2. Ὅπως ἀνωτέρω, σελ. 331.
3. Ἴωνος Δραγούμη ( Ἴδα), Μαρτύρων καὶ Ἡρώων Αἶμα, ἐκδ. Μαλλιάρης-Παιδεία, Θεσσαλονίκη 1992, σελ. 140-141.
Πειραϊκή Εκκλησία
Μηνιαία ἔκδοση
Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πειραιῶς
Ἔτος 21ο – Τεῦχος 231 – Νοεμβρίου 2011
Μηνιαία ἔκδοση
Ἱερᾶς Μητροπόλεως Πειραιῶς
Ἔτος 21ο – Τεῦχος 231 – Νοεμβρίου 2011
