Ως τομή στη διεθνή βιβλιογραφία έχει χαρακτηριστεί το βιβλίο «Η Μάχη του Μαραθώνα-Η ανατροπή» (εκδόσεις Μένανδρος), που έγραψαν ο Δρ. Κωνσταντίνος Λαγός,
συμβασιούχος λέκτορας Ιστορίας στη Σχολή Ικάρων και ο Φώτης Καρυανός, πτυχιούχος του Ιστορικού και του Αρχαιολογικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών.
συμβασιούχος λέκτορας Ιστορίας στη Σχολή Ικάρων και ο Φώτης Καρυανός, πτυχιούχος του Ιστορικού και του Αρχαιολογικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ο λόγος είναι ότι παρουσιάζονται σε αυτό, με πλήρη τεκμηρίωση και για πρώτη φορά, μεγάλες ανατροπές όσον αφορά στην ιστορία της Μάχης του 490 π. Χ., η οποία έχει θεωρηθεί ως «η ληξιαρχική πράξη γέννησης του δυτικού πολιτισμού».
Με αφορμή τη διάλεξη που θα δώσουν οι δυο συγγραφείς, την Κυριακή 12 Μαρτίου 2017, στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Μαραθώνα, ώρα 11 το πρωί, ο κ. Λαγός μίλησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για τα «μυστικά» της νίκης των Ελλήνων έναντι των Περσών, αλλά και γιατί «δίχως τη Μάχη του Μαραθώνα ο κλασικός πολιτισμός θα είχε σβήσει στο ξεκίνημά του και κατά συνέπεια είναι πολύ αμφίβολο αν θα υπήρχε ο δυτικός πολιτισμός».
Ακολουθεί η συνέντευξη:
Ερ: Ποια ήταν τα «μυστικά» της επιτυχίας των Ελλήνων έναντι των Περσών στον Μαραθώνα;
Απ: Πολλοί είναι οι λόγοι για την ελληνική νίκη, αλλά μπορούν να συνοψιστούν σε δύο βασικούς: ο Μιλτιάδης και η ομόνοια των Αθηναίων. Ο Αθηναίος στρατηγός θεωρείται μία από τις μεγαλύτερες στρατιωτικές ιδιοφυίες της παγκόσμιας ιστορίας, λόγω του σχεδιασμού της τακτικής της μάχης του Μαραθώνα.
Τα νέα δεδομένα που αποκαλύπτουμε στο βιβλίο μας φωτίζουν και άγνωστες λεπτομέρειες του σχεδίου μάχης που εκπόνησε ο Μιλτιάδης, όπως η ελληνική στρατοπέδευση πριν από τη μάχη στο πιο στρατηγικό σημείο του Μαραθώνα, κάτι που οδήγησε στον αποκλεισμό των Περσών μέσα στην πεδιάδα, και την επιλογή του έλους της Μπρεξίζας («Μικρό Έλος») ως το πεδίο της μάχης.
Τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά της περιοχής, δηλαδή ένα στενό πέρασμα όπου κυριαρχούσε ένα έλος, ευνοούσαν σαφώς τους Έλληνες, αφού εξουδετέρωναν τα πλεονεκτήματα του ισχυρότερου όπλου των Περσών που ήταν το ιππικό τους.
Με βάση το σχέδιο μάχης του Μιλτιάδη, οι επίλεκτες περσικές δυνάμεις πεζικού και ιππικού στο κέντρο της παράταξής τους παρασύρθηκαν σε μια φυσική παγίδα, όπου εγκλωβίστηκαν και εξουδετερώθηκαν από τους Έλληνες.
Αυτός ήταν ο λόγος που ο Μιλτιάδης αραίωσε το κέντρο της αθηναϊκής παράταξης, προκειμένου να παρασυρθούν οι Πέρσες στο έλος που βρισκόταν ακριβώς πίσω του και το οποίο πρόσφατες γεωλογικές μελέτες έχουν καταδείξει ότι είχε δημιουργηθεί πολλούς αιώνες πριν από τη μάχη.
Όμως, ο Μιλτιάδης δεν ήταν μόνον υπεύθυνος για την ελληνική νίκη λόγω του σχεδίου του της μάχης, αλλά και γιατί συμβούλευε τους Αθηναίους πώς να αντιμετωπίσουν τους Πέρσες πριν ακόμη εκείνοι φθάσουν στην Αττική.
Θα πρέπει να τονιστεί, ιδιαίτερα, η άψογη συνεργασία του Μιλτιάδη με τον Πολέμαρχο Καλλίμαχο, τον ανώτατο διοικητή του ελληνικού στρατεύματος στον Μαραθώνα.
Αν και ο Μιλτιάδης ήταν ένας από τους Δέκα Στρατηγούς και υφιστάμενός του, ο Καλλίμαχος ακολουθούσε τις συμβουλές του και τις έθετε σε άμεση εφαρμογή. Παρά τον τρόμο που είχε καταλάβει όλους τους Έλληνες στην είδηση ότι οι πανίσχυροι Πέρσες έστειλαν εναντίον τους μεγάλη στρατιωτική δύναμη, οι Αθηναίοι είχαν προετοιμαστεί έγκαιρα και είχαν λάβει τα απαραίτητα μέτρα για να το αντιμετωπίσουν όταν θα ερχόταν εκείνη η ώρα. Πολλά από τα μέτρα αυτά έφεραν τη «σφραγίδα» του Μιλτιάδη.
Επιπλέον, για την αντιμετώπιση των Περσών κινητοποιήθηκε το σύνολο σχεδόν του πληθυσμού της Αττικής, δηλαδή έγινε πανδημία -πανστρατιά και έτσι εκτός από οπλίτες, το αθηναϊκό στράτευμα διέθετε και πολλούς ελαφρά οπλισμένους άνδρες (ακοντιστές, τοξότες, λιθοβόλους κ.ά.), ακόμη και δούλους που είχαν απελευθερωθεί. Όλοι αυτοί οι άνδρες πολέμησαν τους εισβολείς στον Μαραθώνα το 490 π.Χ.
Ερ: Ποιες ήταν οι κυριότερες συνέπειες της Μάχης του Μαραθώνα;
Απ: Έχει ειπωθεί ότι η ελληνική νίκη στον Μαραθώνα ήταν η ληξιαρχική πράξη γέννησης του δυτικού πολιτισμού και αυτό δεν είναι υπερβολή: Δίχως τον Μαραθώνα ο κλασικός πολιτισμός θα είχε σβήσει στο ξεκίνημά του και κατά συνέπεια είναι πολύ αμφίβολο αν θα υπήρχε ο δυτικός πολιτισμός. Το 490 π.Χ. μερικές χιλιάδες Αθηναίοι με τη συνδρομή λίγων εκατοντάδων Πλαταιέων νίκησαν τους καλύτερους στρατιώτες της περσικής αυτοκρατορίας, της ισχυρότερης κρατικής οντότητας που είχε δει μέχρι τότε η ανθρωπότητα.
Το ότι οι Αθηναίοι, αντίθετα σε κάθε λογική, όχι μόνο δεν υποτάχθηκαν στον Μέγα Βασιλέα, αλλά νίκησαν το στρατό του, τούς γέμισε με μία πρωτόγνωρη αυτοπεποίθηση. Το βασικό μήνυμα από την νίκη τους στον Μαραθώνα το 490 π.Χ. ήταν ότι ο άνθρωπος μπορούσε να καταφέρει το «αδύνατο», φθάνει να προσπαθούσε.
Στην Αθήνα είχε αρχίσει λοιπόν να μετράει το άτομο, όταν στην περσική αυτοκρατορία υπήρχε μόνο η μάζα. Η αντίληψη αυτή αποτελεί τη βάση του κλασικού πολιτισμού και εκδηλώθηκε με την καινοτομία σε όλους τους τομείς της ζωής, την πολιτική, τις τέχνες και τα γράμματα.
Αν και τα πρώτα στοιχεία του κλασικού πολιτισμού είχαν ήδη κάνει την εμφάνισή τους πριν το 490 π.Χ., μόλις λίγα χρόνια αργότερα εδραιώνονται τα βασικά χαρακτηριστικά του: Η εμφάνιση και διάδοση νέων και πρωτοποριακών ιδεών με επίκεντρο τον άνθρωπο, η γέννηση της φιλοσοφίας και της επιστήμης, η κίνηση και ζωντάνια στα αγάλματα, η «ακραία» δημοκρατία κτλ. Ακόμη και η κωμωδία, που καθιερώνεται επίσημα ως θεατρικό είδος το 486 π.Χ. είναι εκδήλωση της αυτοπεποίθησης των Αθηναίων μετά τη νίκη τους στον Μαραθώνα τέσσερα χρόνια νωρίτερα.
Ερ: Τι θα γινόταν αν οι Αθηναίοι είχαν χάσει στον Μαραθώνα;
Απ: Αν οι Αθηναίοι είχαν χάσει στον Μαραθώνα οι Πέρσες θα καταργούσαν τη Δημοκρατία, η οποία είχε ζωή μόλις 18 χρόνων (508 π.Χ.) και θα επανέφεραν στην εξουσία τον γηραλέο τύραννο Ιππία που οι Αθηναίοι είχαν διώξει το 510 π.Χ. Αντίθετα, η νίκη τους στον Μαραθώνα, όχι μόνο παγίωσε τη Δημοκρατία αλλά την ενίσχυσε ακόμη περισσότερο. Ο Αριστοτέλης καταγράφει ότι, αμέσως μετά τη μάχη του Μαραθώνα, ο Δήμος των Αθηναίων απέκτησε αυτοπεποίθηση και άρχισε να επιδεικνύει τη δύναμή του σε βάρος των ανώτερων τάξεων.
Ο Δήμος ήταν κυρίως οι θήτες, οι Αθηναίοι πολίτες της κατώτερης τάξης που πριν από τη μάχη του Μαραθώνα είχαν μόνο δικαίωμα να ψηφίζουν στην Εκκλησία του Δήμου.
Όμως, αμέσως μετά το 490 π.Χ., οι θήτες κατέκτησαν σημαντική πολιτική δύναμη και με τον τρόπο αυτό το πολίτευμα της Αθήνας έγινε πιο δημοκρατικό. Αυτό επιτεύχθηκε με νέους θεσμούς και νόμους που χρονολογούνται λίγα χρόνια μετά τη μάχη του Μαραθώνα και με την εφαρμογή νόμων που προϋπήρχαν αλλά που δεν είχαν εφαρμοστεί μέχρι τότε.
Για παράδειγμα, ο «οστρακισμός» (προβλεπόταν στη νομοθεσία του Κλεισθένη το 508 π.Χ. αλλά μόλις το 488 π.Χ. άρχισε να εφαρμόζεται στην πράξη), η «εισαγγελία», η επιλογή των αρχόντων με κλήρωση, η ψήφιση των Δέκα Στρατηγών απ' όλες τις αθηναϊκές φυλές. Επίσης, είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι το 489 π.Χ., η Εκκλησία του Δήμου άρχισε να δικάζει τους άρχοντες, κάτι που πριν έκανε μόνο ο 'Αρειος Πάγος, το κατεξοχήν αριστοκρατικό σώμα στην αθηναϊκή πολιτεία.
Ερ: Τι «ξεκαθάρισε» η έρευνά σας σε σχέση με τις προηγούμενες θεωρίες γύρω από τη Μάχη του Μαραθώνα;
Απ: Η μάχη του Μαραθώνα αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα γεγονότα της ελληνικής, αλλά και της παγκόσμιας ιστορίας. Όμως, παρά τις σημαντικές αρχαιολογικές έρευνες και ανακαλύψεις που έχουν γίνει στον Μαραθώνα, από τα τέλη του 19ου αι. μέχρι και σήμερα, ελάχιστα στοιχεία έχουν αποκαλυφθεί όσον αφορά την ίδια τη μάχη.
Έτσι υπήρχαν πολλά μυστήρια γύρω από βασικές λεπτομέρειες της μάχης του Μαραθώνα, με αποτέλεσμα να έχει δημοσιευθεί ένας μεγάλος αριθμός θεωριών για τον τρόπο διεξαγωγής της. Πολλές από τις θεωρίες αυτές είχαν καταλήξει να γίνουν αναπόσπαστο μέρος της αναπαράστασης της μάχης σε πολλά δημοσιεύματα, παρ' όλο που δεν στηρίζονταν σε κανένα ρεαλιστικό στοιχείο και δεν είχαν υποστεί τη βάσανο της επιστημονικής εξέτασης και τεκμηρίωσης.
Για παράδειγμα, οι θεωρίες ότι στο ελληνικό στράτευμα στον Μαραθώνα συμμετείχαν αποκλειστικά οπλίτες και είχαν αποκλειστεί οι ελαφρά οπλισμένοι άνδρες, οι Πέρσες απέσυραν το ιππικό τους πριν από τη μάχη, οι Αθηναίοι και οι Πλαταιείς καταδίωξαν τους Πέρσες στις δύο πτέρυγες της παράταξής τους μέχρι τα πλοία τους κ.α. Η έρευνά μας κατέδειξε ότι το Μικρό Έλος υπήρξε καθοριστικός τοπογραφικός παράγοντας στην εξέλιξη της μάχης του Μαραθώνα. Μπροστά σε αυτό παρατάχθηκαν οι Έλληνες και μέσα σε αυτό διεξήχθη η πλέον αποφασιστική σύγκρουσή τους με τους Πέρσες.
Πρόκειται για τη λεγόμενη «φάση της μάχης στο έλος» που απεικονίστηκε στην τοιχογραφία της μάχης του Μαραθώνα στην Ποικίλη Στοά στην Αγορά της Αθήνας και που περιγράφει ο αρχαίος περιηγητής Παυσανίας.
Σύμφωνα με τη σύγχρονη επιστημονική έρευνα, η συγκεκριμένη φάση της μάχης έχει απαθανατιστεί και στη νότια ζωφόρο του ναού της Αθηνάς Νίκης στην Ακρόπολη. Στο πλαίσιο της έρευνάς μας εντοπίσαμε και τον χώρο όπου είχαν στρατοπεδεύσει οι Έλληνες πριν από τη μάχη.
Τα κατάλοιπα της ελληνικής στρατοπέδευσης -με πιο σημαντικό ένα οχυρό με περίμετρο 300 μέτρων- βρίσκονται σ' ένα αντέρεισμα του όρους Αγριελίκι, νοτίως της πεδιάδας του Μαραθώνα.
Τα αρχαία αυτά κατάλοιπα ήταν γνωστά στην επιστημονική κοινότητα και πριν την έκδοση του βιβλίου μας, αλλά είχαν λανθασμένα ταυτοποιηθεί από το 1926 ως «μυκηναϊκή ακρόπολη».
Οι Έλληνες είχαν στρατοπεδεύσει στο πιο στρατηγικό σημείο πάνω από το πέρασμα της Μπρεξίζας και ήταν σε θέση να επιτηρήσουν όλες τις κινήσεις των Περσών στην πεδιάδα του Μαραθώνα.
Όμως, το κυριότερο ήταν ότι με τη στρατοπέδευσή τους απέκλειαν τη μοναδική δίοδο που θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν οι Πέρσες για να φθάσουν στην Αθήνα.
