Kρυμμένο στον βυθό του κόλπου της Σούδας, το ναυάγιο του κρουαζιερόπλοιου και μετέπειτα πολεμικού πλοίου Minnewaska III, κείτεται εδώ επί 97 χρόνια, σε βάθος 23 μέτρων. Ανάμεσα στην σύγχρονη ιστορία και τον μύθο που θέλει το πλοίο να είναι «καταραμένο» καθώς πρόκειται για το τρίτο κατά σειρά Minnewaska που ναυάγησε, η Λέσχη Αυτοδυτών Κρήτης εδώ και δύο χρόνια πραγματοποιεί καταδύσεις στα πανέμορφα και μυστηριώδη χωρικά ύδατα της Σούδας.
Οι αναλυτικές περιγραφές του προέδρου της Λέσχης Αυτοδυτών Κρήτης Κώστα Κωνσταντινίδη μέσα από πολυετή και εμπεριστατωμένη έρευνα, για το σημείο και τις συνθήκες του ναυαγίου καθώς και των ευρημάτων του, μας ταξιδεύει νοερά στο χθες. Εκεί που σταμάτησε ο χρόνος, «αιχμαλωτίζοντας» με το υδάτινο δίχτυ του στον βυθό της θάλασσας τη ζωή από τον κόσμο της επιφάνειας, κρατώντας την για πολλά χρόνια κρυμμένη και ανενόχλητη από την ανθρώπινη παρέμβαση. Εξάλλου, στον βυθό της Σούδας, τα ναυάγια είναι διάσπαρτα και, ίσως, ατελείωτα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ανακάλυψη αμέτρητων πολιτισμικών θησαυρών όλων των εποχών που αναμφίβολα φανερώνουν την σπουδαία ναυτική κληρονομιά και παράδοση του τόπου μας.
Με τη βοήθεια του πρόεδρου της Λέσχης Αυτοδυτών Κρήτης «καταδυθήκαμε» 23 μέτρα κάτω από την θάλασσα στο ναυάγιο του Minnewaska III, εκεί όπου κείτονται ξεχασμένα «ζωντανά» κομμάτια, γνήσιοι «αυτόπτες μάρτυρες» εκείνων των μοναδικών γεγονότων από ένα παρελθόν που σιγά-σιγά βγαίνει στην επιφάνεια του σήμερα ταξιδεύοντάς μας στον χρόνο, στην ιστορία και στο μυστήριο του άγνωστου αυτού ναυαγίου…
Η ιστορία του κρουαζιερόπλοιου
Το Minnewaska III ήταν βρετανικό κρουαζιερόπλοιο που παραγγέλθηκε στις 12 Νοεμβρίου του 1908, όπως μας είπε ο κ. Κωνσταντινίδης. Η κατασκευή του ολοκληρώθηκε στις 24 Απριλίου του 1909 ενώ το πρώτο ταξίδι του έγινε την Πρωτομαγιά του 1909 δηλαδή επτά μέρες μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής του. Η χωρητικότητα ήταν 17.327 κόροι και το μήκος του 616 πόδια.
Κατασκευάστηκε στα Ναυπηγεία του Μπέλφαστ από την εταιρεία Χάρλαντ εντ Γουλφ, πλοιοκτησίας της Atlantic Trainsport line. Είναι καταχωρημένο στα Ναυπηγεία του Μπέλφαστ με το όνομα MMW (III) με επίσημα αριθμό 124 674 και κωδικά γράμματα ΗΝΤΒ. Ναυάγησε στις 29/11/1916.
Μέχρι το 1915 το Minnewaska έκανε πολυτελείς κρουαζιέρες από το Λονδίνο στο λιμάνι της Νέας Υόρκης.
Όπως είναι καταγεγραμμένο στο λεξικό “Morton Allan Directory of European Passenger Steamship Arrivals από το 1890 έως το 1930 το πλοίο πραγματοποίησε εξήντα έξι αφίξεις στο Λιμάνι της Νέας Υόρκης (8 αφίξεις το 1909, 12 το 1910, 11 το 1911, 9 το 2012 13 το 1913, 12 το 1914, 1 το 1915).
Το πρώτο ταξίδι του βρετανικού κρουαζιερόπλοιου στο λιμάνι της Νέας Υόρκης έγινε τη Δευτέρα 10 Μαΐου Οκτωβρίου του 1909 και το τελευταίο την Κυριακή 24 Ιανουαρίου του 1915.
Σε λίστα επιβατών του 1911 καταγεγραμμένος διασώζεται και ο αριθμός των επιβατών του πολυτελούς κρουαζιερόπλοιου από όπου διαπιστώνεται ότι οι έγχρωμοι δούλοι των πλουσίων επιβαινόντων δεν επιτρεπόταν να μπαίνουν στις σουίτες αλλά έμεναν σε ξεχωριστές θέσεις.
Από το αρχείο του 80χρονου σήμερα Βρετανού Τζόναθαν Κινγκχορν που είναι ο εγγονός του πρώτου ναυπηγού ο οποίος κατασκεύασε το πλοίο, ο κ. Κωνσταντινίδης ανακάλυψε φωτογραφίες από τους εσωτερικούς και τους εξωτερικούς χώρους του εντυπωσιακού κάποτε κρουαζιερόπλοιου Minnewaska: τις σουίτες, το σαλόνι καπνίσματος, την αίθουσα χορού διασκέδασης. Αλλά και φωτογραφικό υλικό πριν από αναχώρηση του πλοίου το 1911.
Ιστορίες του κρουαζιερόπλοιου καταγεγραμμένες στους New York Times
Ατύχημα ναυτικού που σώθηκε από θαύμα
Στα τέλη Απριλίου 1911 ο 19χρονος ναυτικός JW Browning βρέθηκε στη θάλασσα, όταν έσπασε η βάση στήριξης πάνω στην οποία βρισκόταν ο ίδιος καθώς εκτελούσε εργασίες στις σωσίβιες λέμβους. Σύμφωνα με τη New York Times η πτώση έγινε από 20 μέτρα ύψος και ο άτυχος νέος ξεκίνησε το κολύμπι βγάζοντας ταυτόχρονα τις μπότες του, επειδή φοβόταν ότι τα μεταλλικά τους καρφιά θα τον παρέσερναν στο βυθό. Μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα μετά τον συναγερμό το καράβι ξεκίνησε τη διαδικασία διάσωσης κάνοντας κύκλους στο λιμάνι. Με εντολή του διευθύνοντος της εταιρείας James Grant Hutchison, ένα σκάφος έπλευσε προς τον χώρο του ατυχήματος και δεκατρία λεπτά μετά την πτώση του, ο νέος βρέθηκε στο κατάστρωμα του πλοίου σώος και αβλαβής.
Η πυρκαγιά
Πυρκαγιά… λόγω σαμποτάζ η αυτανάφλεξη;
Στις 10 Οκτωβρίου 1914, ενώ επιβίβαζε κόσμο και φορτίο στο λιμάνι της Νέας Υόρκης, εκδηλώθηκε πυρκαγιά στο 2ο κατάστρωμα όπου είχε φορτωθεί μια παρτίδα ζάχαρης. Η φωτιά έσβησε μόνο όταν είχε ξαπλωθεί σε βάθος 10-15 μέτρων. Η πυρκαγιά κατέστρεψε ζάχαρη αξίας 120,000$ και αρχικά αποδόθηκε σε σαμποτάζ από Γερμανούς πράκτορες. Στη συνέχεια όμως και έπειτα από επισταμένη έρευνα από τον καπετάνιο Τόμας Γκέιτς, πιστοποιήθηκε ότι οφειλόταν σε ατύχημα αυτανάφλεξης. Το ταξίδι ακυρώθηκε ενώ στη συνέχεια έγιναν οι απαραίτητες επιδιορθώσεις και το καράβι συνέχισε κανονικά το πρόγραμμά του την Δευτέρα 19/10/1914 .
Το ναυάγιο
Τον Φεβρουάριο του 1915 το πλοίο επιτάχτηκε από το Βρετανικό Ναυτικό και οπλισμένο με ένα δυνατό πολυβόλο στην πρύμνη του πραγματοποίησε 5 ταξίδια μεταφέροντας στρατεύματα και πυροβολικό στα Δαρδανέλια.
Στο τελευταίο του ταξίδι στις 29 Νοεμβρίου 1916 ξεκινώντας από τον κόλπο της Σούδας, όπου είχε δέσει για διάφορες εργασίες και ανεφοδιασμό και προορισμό τη Θεσσαλονίκη, έπεσε σε ένα πλωτό ορυχείο στη βορειοδυτική έξοδο από τον κόλπο της Σούδας. Από τη σύγκρουση δημιουργήθηκε μια τεράστια ρωγμή στο κάτω μέρος και το πλοίο ξεκίνησε να βουλιάζει.
Ψύχραιμος ο Καπετάνιος Τόμας Γκέιτς, έδωσε εντολή στο μηχανοστάσιο να βάλει φουλ στις μηχανές ατμού και κάνοντας επιτυχείς ελιγμούς, κατάφερε και προσάραξε το πλοίο στο σημείο όπου αναπαύεται ακόμη.
Εκείνη τη μέρα επέβαιναν 1800 άνθρωποι οι 1600 στρατιώτες και οι υπόλοιποι προσωπικό, από τους οποίους, σύμφωνα με μαρτυρίες, εικάζεται ότι πνίγηκαν 3-4. Η εκκένωση του πλοίου διήρκεσε μόνον 2 ώρες και οι άνδρες διασώθηκαν χωρίς άλλες απώλειες.
Το Βρετανικό Ναυτικό τίμησε τον καπετάνιο για την ψυχραιμία και την ανδρεία του με το παράσημο του Τάγματος Βρετανικής Αυτοκρατορίας Το 1918 πωλήθηκε στην ιταλική εταιρεία Shipbreakers, στη συνέχεια μεταπωλήθηκε για τα απορρίμματα και χωρίστηκε in situ.
Ο Χανιώτης εργολάβος ναυαγίων
Αρχές του 1919 η Ιταλική εταιρεία πουλάει το πλοίο στον Έλληνα εφοπλιστή Εμπειρίκο ο οποίος στην συνέχεια το μεταπουλάει στον Χανιώτη εργολάβο ναυαγίων Σπύρο Κρεμεζή.
Ο Κρεμεζής ξεκίνησε την ανέλκυση του βυθισμένου κρουαζιερόπλοιου το 1919 από το σημείο που ήταν στο βορειοανατολικό άκρο του κόλπου της Σούδα.
Στις φωτογραφίες που διασώζονται από την πρώτη ανέλκυση απεικονίζονται η μηχανή ατμού του πλοίου και το συνεργείο του Κρεμεζή με δύο δύτες από τις Στέρνες που βούταγαν στο Ναυάγιο.
Επίσης διασώζεται στιγμιότυπο πανοραμικής φωτογράφισης από την ανέλκυση του πλοίου και τον τεμαχισμό του σε κομμάτια προκειμένου να πωληθούν.
Αντικείμενα που βρέθηκαν μέσα στο πλοίο, έχουν στην κατοχή τους απόγονοι του Κρεμεζή, η θετή του κόρη Ευαγγελία Κρεμεζή με τον σύζυγό της Νίκο Ρίγο. Από αυτά τα αντικείμενα έπιπλα, σερβίτσια κ.ά. αντλήθηκαν ενδιαφέροντα στοιχεία για το πλοίο και τις πολυτελείς υπηρεσίες που το κρουαζιέροπλοιο παρείχε.
Σύμφωνα με τον πρόεδρο της Λέσχης Αυτοδυτών Κώστα Κωνσταντινίδη, η ανέλκυση κομματιών του βυθισμένου πλοίου συνεχιζόταν μέχρι το 1956 περίπου ενώ στην συνέχεια μεταπωλούνταν σε εργοστάσιο του Βόλου για κατασκευή εργαλείων. Μάλιστα υπάρχουν συμβόλαια από τις αγοραπωλησίες.
Το 1961 ο Κρεμεζής λαμβάνει ένα έγγραφο από το Ελληνικό Υπουργείο Εσωτερικών σύμφωνα με το οποίο έχανε την περιουσία του γιατί ο Κόλπος της Σούδας ανακηρύχθηκε στρατιωτική περιοχή. Από τότε κανείς δεν «άγγιξε» ξανά το ναύαγιο…
Ο μύθος των πλοίων MINNEWASKA
Από τις διηγήσεις του εγγονού του πρώτου κατασκευαστή του κρουαζιερόπλοιου «συνολικά είχαν κατασκευαστεί τρία πλοία Minnewaska. Και τα τρία βούλιαξαν. To Minnewaska III που βούλιαξε στον κόλπο της Σούδας ήταν το τρίτο κατά σειρά. Από τα άλλα δύο, το πρώτο έπεσε σε νάρκη στην Μάλτα και βούλιαξε και το δεύτερο έπεσε σε νάρκη στην Βαλτική»!
«Ήταν πραγματικά ένα «καταραμένο» πλοίο και ενώ οι κατασκευαστές σκόπευαν να φτιάξουν και ένα τέταρτο κρουαζιερόπλοιο τέτοιου τύπου, σταμάτησαν και δεν το έκαναν ποτέ» ανέφερε ο κ. Κωνσταντινίδης.
Οι καταδύσεις της λέσχης αυτοδυτών Κρήτης
«Για πρώτη φορά η Λέσχη Αυτοδυτών Κρήτης ασχολήθηκε με το ναυάγιο Minnewaska πριν από ενάμιση χρόνο» επεσήμανε ο Κώστας Κωνσταντινίδης. «Εγινε στοχευμένα γιατί είχαμε την πληροφορία ότι το ναυάγιο υπάρχει αλλά και μαρτυρίες από τους Φίλους του Βυθού ότι το είχαν βρει. Μέσα στο ναυάγιο δεν μπορείς να μπεις, έχει μείνει μόνο το εξωτερικό κουφάρι του πλοίου. Εχουμε κάνει συνολικά πάνω 15 καταδύσεις εκεί. Από τα τριάντα μέλη μας καταδύονται μόνο οι έμπειροι, διότι θεωρείται ένα «επικίνδυνο ναυάγιο». Διότι υπάρχουν ακόμη τα σιδερένια κατάρτια του μέσα στην θάλασσα που από τον βυθό επεκτείνονται γύρω στα 6-7 μέτρα και εάν έχει θολούρα είναι πάρα πολύ επικίνδυνα. Η έρευνα συνεχώς εμπλουτίζεται αφού νέα ευρήματα ανακαλύπτονται».
«Το ναυάγιο θα θεωρούνταν χαμένο διότι σε επίσημη καταγραφή του ναυάρχου Χρ. Ντούμα μιας δίτομη έκδοσης για τα ναυάγια της Ελλάδας, υπήρχε η πληροφορία ότι το Minnewaska στις 29 Νοεμβρίου του 1916 πλέοντας στο Βόρειο Αιγαίο με 1800 στρατιώτες που είχαν επιβιβαστεί στην Αλεξάνδρεια, προσέκρουσε σε νάρκη με αποτέλεσμα το πλοίο να βυθιστεί ενάμιση μίλι από ένα ακρωτήρι της Λήμνου. Και ενώ το έψαχναν εκεί το ναυάγιο ήταν στον Κόλπο της Σούδας» ανέφερε.
«Η αίσθηση σε ένα τέτοιο ναυάγιο είναι μοναδική. Τέτοια ναυάγια πάντα έχουν ένα ιδιαίτερο μυστήριο, ίσως και μεταφυσικό. Κάθε φορά που καταδύομαι στο συγκεκριμένο ναυάγιο, νοιώθω πως πέφτω σαν αλεξιπτωτιστής και επειδή έχω δει φωτογραφίες και ξέρω την ιστορία του, είναι σαν να βλέπω εικόνες με ανθρώπους να χορεύουν, αυτούς που κάποτε μετέφερε το κρουαζιερόπλοιο στα ταξίδια του. Σήμερα από το Minnewska δεν έχει μείνει τίποτα. Είναι απομεινάρι πια. Όμως στις καταδύσεις μας έχουμε βρει μπότες από ανθρώπους που βούλιαξαν, σιδερένιες κλειδαριές, πλακάκια, απομεινάρια από ηλεκτρικούς πίνακες. Πρέπει να σημειωθεί, ότι δεν έχει μετακινηθεί απολύτως τίποτε από τον χώρο που βρίσκονται βυθισμένα τα αντικείμενα, καθώς η Λέσχη Αυτοδυτών έχει κάνει διάβημα στην Εναλίων Αρχαιοτήτων, που με τη σειρά τους -και έπειτα από ομόφωνη θετική εισήγηση- ενημέρωσαν τα μέλη του Κ.Α.Σ. (Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο), στο οποίο έχει γίνει αίτηση από τον Αύγουστο του 2012, προκειμένου να γίνει έρευνα και ανασκαφή στον χώρο υπό την εποπτεία του αρχαιολόγου της Εναλίων Αρχαιοτήτων κ. Θεολόγου Θεοτόκη. Επίσης, παράλληλα με την αίτηση παραχώρησης της ειδικής άδειας από το Κ.Α.Σ. για ενδελεχή έρευνα στο Minnewaska III, άιτούμαστε αντίστοιχη άδεια για σειρά καταδύσεων έρευνας και σε άλλα 5 στίγματα ναυαγίων και αεροπλάνων. Εχει πάρα πολύ ενδιαφέρον, κυρίως ιστορικό αλλά και πολιτικό. Διότι ήταν ένα κρουαζιερόπλοιο που στη συνέχεια έγινε στρατιωτικό, πολεμικό» τόνισε ο κ. Κωνσταντινίδης, σύμφωνα με τον οποίο πάντως «ένα μεγάλο κομμάτι του πρέπει να υπάρχει ακόμα, όμως πιθανόν έχει σκεπαστεί από την άμμο. Θέλει ειδική έρευνα εκεί, σε βάθος 23 μέτρων. Εάν τελικά δοθεί έγκριση από το ΚΑΣ θα μπορέσει κάποτε ο κόσμος να δει φωτογραφίες και λεπτομέρειες καθώς και ιστορικά στοιχεία που συνδέουν και τα υπόλοιπα ναυάγια που βρίσκονται στο βυθό του Κόλπου της Σούδας και των γύρω περιοχών, μέσα από το Ναυτικό Μουσείο Χανίων όπως έχουμε ήδη προαναγγείλει, θα καταθέσουμε αντίστοιχο φάκελο.»
Oι σύγχρονες φωτογραφίες λήφθηκαν από τον φωτογράφο της Λέσχης Αυτοδυτών Κρήτης, Ιούλιο Γλαμπεδάκη
