ερώτημα ήδη από το δεύτερο αιώνα, όπως επίσης και με τις διαφορές, αν όχι τις πλήρεις αντιφάσεις, ανάμεσα στα ευαγγέλια του Ματθαίου, του Μάρκου, του Λουκά και του Ιωάννη.
Όπως παρατηρούν, επίσης, οι ιστορικοί, υπάρχουν και άλλες εκδοχές του Ευαγγελίου, όπως τα απόκρυφα πλέον ευαγγέλια του Θωμά και του Πέτρου, διαθέσιμα άλλοτε στην πρωτοχριστιανική περίοδο. Έτσι, η επιλογή των συγκεκριμένων τεσσάρων φαίνεται τουλάχιστον αυθαίρετη και προβληματική.
Μήπως δεν είναι έτσι όμως; Ο επίσκοπος του 2ου αι. Ειρηναίος της Λιόν υπέθεσε ότι τα τέσσερα κανονικά ευαγγέλια αντιστοιχούν στα τέσσερα «κερούμπ» του βιβλίου του Ιεζεκιήλ της παλαιάς διαθήκης και του βιβλίου της Αποκάλυψης. Τα κερούμπ του Ιεζεκιήλ έχουν τέσσερα πρόσωπα: του ανθρώπου, του λέοντα, του ταύρου και του αητού και αντιστοιχούν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, (Ιεζεκιήλ, 1:10). Στην Αποκάλυψη ο άνθρωπος, ο λέων, ο ταύρος και ο αητός εμφανίζονται ως διακριτές υπάρξεις, αλλά συγκεντρώνονται σε μία ομάδα (Αποκάλυψη, 4:7). Ο Ειρηναίος προσπάθησε να συσχετίσει κάθε ένα από αυτά τα πλάσματα με ένα από τα ευαγγέλια. Θεώρησε πως ο Ματθαίος αντιστοιχούσε στον άνθρωπο, γιατί το ευαγγέλιό του ξεκινά με τη γενεαλογία του Ιησού. Σύμφωνα με την άποψη του Ειρηναίου, η ανθρώπινη φύση του Ιησού υπογραμμίζεται σε όλο το βιβλίο. Επειδή ο Λουκάς με τη σειρά του ξεκινά με μια αφήγηση που περιλαμβάνει τα ιερατικά καθήκοντα και τις λειτουργίες του ναού, ο Ειρηναίος τον συνέδεσε με το μόνο θυσιαστικό ζώο από τα τέσσερα, τον ταύρο. Συνέδεσε την αναφορά του Μάρκου περί του αγίου πνεύματος με το φτερωτό πλάσμα, τον αητό, ενώ πρότεινε πως επειδή ο πρόλογος του Ιωάννη σχετίζεται με τη βασιλική «προέλευση» του Ιησού, το βιβλίο ανήκει στον λέοντα, το βασιλικό ζώο, (Κατά Αιρέσεων, 3.11.8).
Η υπόθεση του Ειρηναίου για τη σχέση μεταξύ των τεσσάρων κερούμπ και των τεσσάρων Ευαγγελίων συνέχισε να συναρπάζει τους χριστιανούς σχολιαστές στους επόμενους αιώνες, ακόμη και αν η τάση τους ήταν να ανακατατάσσουν τις αποδόσεις. Ο Αυγουστίνος, όπως και ο Ειρηναίος, απέδωσε τον ταύρο στον Λουκά, αλλά έδωσε τον λέοντα στον Ματθαίο, τον άνθρωπο στον Μάρκο και τον αητό στον Ιωάννη, (Η Αρμονία των Ευαγγελίων, 4.10). Ο Ιερώνυμος, αντίθετα, άκουσε το βρυχηθμό του λιονταριού στην εντολή του Μάρκου για την προετοιμασία του δρόμου του Κυρίου και ένιωσε να πετά στα ύψη πάνω στα φτερά του αητού, όταν διάβασε τον πρόλογο του Ιωάννη, αλλά απέδωσε τον άνθρωπο στον Ματθαίο και τον ταύρο στον Λουκά. Η ταξινόμηση του Ιερώνυμου αποδείχθηκε η ανθεκτικότερη, αλλά οι σχολιαστές επαναπροσέγγισαν περιοδικά το ζήτημα και πρότειναν άλλες αποδόσεις (βλ. Ιερώνυμου, Σχόλια στον Ιεζεκιήλ, 1.1. Στο βιβλίο Cosmic Codes, (1999), ο ευαγγελικός συγγραφέας Chuck Missler αποδίδει τον λέοντα στον Ματθαίο, τον ταύρο στον Μάρκο, τον άνθρωπο στον Λουκά και τον αητό στον Ιωάννη).
Οι διάφορες απόψεις σχετικά με τα κερούμπ και η σχέση τους με τα τέσσερα Ευαγγέλια στηρίζονται σε υποκειμενικά επιχειρήματα. Έτσι, το να αποφασίσει κανείς ποια είναι η εγκυρότερη θα φαινόταν ανώφελο. Όμως αυτό δε σημαίνει ότι τέτοιου είδους συμβολισμοί δεν μπορούν να αποδοθούν με συστηματικό τρόπο. Η πραγματική σχέση μεταξύ των κερούμπ του Ιεζεκιήλ και των Ευαγγελίων όχι μόνο διαφέρει από τις ερμηνείες των πατέρων της εκκλησίας, αλλά είναι και μια πρόκληση για τις κοσμικές θεωρίες και την υπόθεση της ανθρώπινης προέλευσης των Ευαγγελίων.
Σφίγγες και Κερούμπ
Ίσως είναι χρήσιμο εδώ να σημειώσουμε συνοπτικά την ιστορία των μεικτών πλασμάτων στην αρχαία θρησκεία. Όποιος έχει δει τις αναπαραστάσεις των θεών από την Αίγυπτο ή την Μεσοποταμία θα αντιληφθεί την τάση των αρχαίων πολιτισμών να απεικονίζουν τις θεότητές τους με ένα συνδυασμό χαρακτηριστικών γνωρισμάτων διαφορετικών ζώων ή με χαρακτηριστικά γνωρίσματα ζώων και ανθρώπων.
Άνθρωποι με κεφάλια πτηνών ή του τσακαλιού, φτερωτοί ταύροι και λιοντάρια με ή χωρίς ανθρώπινα κεφάλια και άλλα παρόμοια είναι κοινός τόπος. Ο συνδυασμός του ανθρώπου, του λέοντα, του ταύρου και του αητού δεν είναι τόσο παράξενος όσο ηχεί, δεδομένου ότι το κάθε σύμβολο ξεχωριστά θεωρείτο ότι εξουσιάζει κάποια σφαίρα του φυσικού κόσμου: ο λέων τα άγρια ζώα, ο ταύρος ή το βόδι τα κατοικίδια ζώα, ο αητός τα πτηνά και ο άνθρωπος εν γένει τη δημιουργία. Η αρχαιότερη απεικόνιση αυτού του περίεργου συνδυασμού απαντάται σε ένα ορειχάλκινο λατρευτικό ανάθημα 3.200 χρόνων από την Κύπρο, που απεικονίζει ένα κερούμπ με κεφάλι ανθρώπου, φτερά αητού, τα μπροστινά πόδια λέοντα και τα οπίσθια ταύρου, (βλ. Elie Borowski, «Cherubim: God's Throne?» στο BAR, July/August, 1995).
Είναι ευκολότερο λοιπόν να κατανοήσουμε τα πλάσματα του Ιεζεκιήλ στο αρχαίο εννοιολογικό τους πλαίσιο, παρά στο σύγχρονο. Ποιος θα μπορούσε να είναι ο καλύτερος τρόπος απεικόνισης της υπέρβασης των ανθρώπινων περιορισμών από τις αγγελικές υπάρξεις που περιβάλλουν το θρόνο του Θεού, γεμάτες με τη δύναμη και την ταχύτητα που συμβολίζουν τα τέσσερα κερούμπ; Θα μπορούσαμε ίσως να σταματήσουμε οποιαδήποτε ερμηνευτική προσπάθεια εδώ, αλλά υπάρχει ένα χαρακτηριστικό στα ίδια τα ευαγγέλια που μας οδηγεί αναπόφευκτα πίσω στο όραμα του Ιεζεκιήλ.
Το κλειδί της ταξινόμησης των Ευαγγελίων
Στην Αποκάλυψη η Ιερουσαλήμ φαίνεται να είναι τετράγωνη πόλη. Τέσσερα τείχη, τέσσερις γωνίες και άλλες τετραπλότητες που αναδεικνύονται κυρίως στην περιγραφή του ναού του Ιεζεκιήλ. Στην επιστολή προς Εφεσίους 2:19-22 σχολιάζεται ότι η τετράτειχη πόλη συμβολίζει τον Χριστό και την εκκλησία και πιθανώς η τετράδα συνίσταται από τον Ιησού με τρεις μαθητές, από τις τρεις εθνοτικές-πνευματικές τάξεις της ανθρωπότητας, δηλαδή τους Ιουδαίους, τους Σαμαρείτες και τους Εθνικούς. Τούτο φαίνεται ιδιαίτερα πιθανό, Σύμφωνα με την εντολή του μωσαϊκού νόμου ότι μια διαφωνία θα επιλυθεί με την παρουσία «δύο ή τριών μαρτύρων», (Δευτερονόμιο, 17:6), η Καινή Διαθήκη διαιρεί την ανθρωπότητα απλά σε Ιουδαίους και Εθνικούς (προς Ρωμαίους, 10:12) ή μάλλον σε Εβραίους, Σαμαρείτες και Εθνικούς (Ματθ. 10:5-6). Οι Σαμαρείτες του πρώτου μ.Χ. αι. ήταν φυσικά τα αναμεμιγμένα υπολείμματα του αρχαίου βόρειου βασίλειου του Ισραήλ με τις δέκα φυλές. Οι Σαμαρείτες αποδέχονταν την Πεντάτευχο, την περιτομή και τις διαιτητικές διατάξεις του Νόμου, αλλά απέρριπταν τις προφητικές εβραϊκές γραφές και το σύστημα της λατρείας του ναού στην Ιερουσαλήμ. Όπως είναι φυσικό, θεωρούνταν από τους Ιουδαίους της εποχής του Ιησού λίγο καλύτεροι από τους Εθνικούς.
Το θέμα εδώ είναι αν μπορούν να κατηγοριοποιηθούν τα ευαγγέλια κάτω από αυτές τις 4εις γενικές ιδέες, δηλαδή Ιησούς, Ιουδαίος, Σαμαρείτης και Εθνικός. Όσον αφορά στο κατά Ματθαίον θεωρείται μακράν ως χαρακτηριστικά ιουδαϊκό. Ο Ματθαίος ξεκινά με τον προσδιορισμό του Ιησού ως απόγονο του Αβραάμ και του Δαβίδ. Αναφέρεται επανειλημμένα, σχεδόν με εμμονή, στην εκπλήρωση των εβραϊκών γραφών από μέρους του Ιησού. Τα 26 συμβάντα στα οποία ανακατεύεται το όνομα του Ιούδα (όχι του μαθητή), του Δαβίδ και του Σολομώντα είναι σχεδόν ισάριθμα με τα ανάλογα συμβάντα στο σύνολο των τριών άλλων ευαγγελίων. Εξάλλου είναι το μόνο ευαγγέλιο στο οποίο ο Ιησούς φαίνεται να είπε στους μαθητές του να κηρύξουν στο Ισραήλ, δηλαδή στους Εβραίους, παρά στους Σαμαρείτες ή τους Εθνικούς (Ματθ., 10:5-6).
Ο Μάρκος, με τις παρενθετικές ερμηνείες των ιουδαϊκών εθίμων και των βασικών αραμαϊκών όρων, φαίνεται πως έγραψε για τους Εθνικούς, ιδιαίτερα για τους Ρωμαίους. Στο κατά Μάρκον περιέχονται τα περισσότερα λατινικά γλωσσικά δάνεια από οποιοδήποτε άλλο ευαγγέλιο και είναι το μόνο που χρησιμοποιεί το λατινικό συλλαβισμό της λέξης «centurion», παρά το ελληνικό της αντίστοιχο «εκατόνταρχος». Η μοναδική έκφραση πίστης στη θεία υιότητα του Ιησού που αναφέρει ο Μάρκος, είναι εκείνη που συνδέεται με τον ρωμαίο εκατόνταρχο, (Μαρκ., 15:39). Επίσης, ο Μάρκος αναφέρει πως ο Ιησούς «κήρυξε τις τροφές καθαρές», μια δήλωση που στις Πράξεις καθίσταται έμβλημα για την αποδοχή των Εθνικών στην εκκλησία, ξεκινώντας με τον ρωμαίο εκατόνταρχο Κορνήλιο, (Μαρκ., 7:19 και Πράξεις 10:11-15).
Στη συνέχεια, όμως, μπορεί ο Λουκάς ή ο Ιωάννης να έγραψαν ευαγγέλιο που να συνδέεται με τους Σαμαρείτες; Κανένας δε φαίνεται να έγραψε για το περιορισμένο κοινό που αντιπροσώπευαν οι Σαμαρείτες του πρώτου αι. Μεταξύ των δύο ανακαλύπτουμε τέσσερα εδάφια που συνδέονται με τη Σαμάρεια ή τους Σαμαρείτες, τρία από τον Λουκά και ένα από τον Ιωάννη. Στο κατά Λουκάν περιέχεται η άρνηση των Σαμαρειτών να επιτρέψουν την είσοδο του Ιησού σε ένα από τα χωριά τους, η παραβολή του Ιησού για τον καλό Σαμαρείτη και η θεραπεία των δέκα λεπρών, ο ένας από τους οποίους είναι Σαμαρείτης, (Λουκ. 9:51-56, 10:30-35, 17:11-19). Ο Ιωάννης από την άλλη έχει καταγράψει την ιστορία μιας Σαμαρείτιδας της Συχάρ και την ευνοϊκή υποδοχή του Ιησού από τους Σαμαρείτες εκείνης της πόλης (Ιωαν. 4:4-42). Βέβαια, αν σταθούμε λίγο περισσότερο, θα ανακαλύψουμε πως στο δεύτερο και τρίτο θέμα του Λουκά εκαίρεται η παρουσία των σαμαρειτών με τρόπο μοναδικό στις γραφές. Αναφέρεται στους Σαμαρείτες, που είναι πιο δίκαιοι από τους Εβραίους. Επίσης, όταν ο Ιησούς θεραπεύει τους δέκα λεπρούς, μόνο ένας Σαμαρείτης στρέφεται να τον ευχαριστήσει. Οι περισσόετροι εάν όχι όλοι από τους υπόλοιπους εννέα είναι Εβραίοι, όπως γίνεται αντιληπτό από τις οδηγίες του Ιησού να παρουσιαστούν στον ιερέα. Στην παραβολή του καλού Σαμαρείτη, ο κύριος χαρακτήρας παρέχει τη βοήθειά του σε έναν πληγωμένο στην άκρη του δρόμου. Προηγουμένως έχουν περάσει δίπλα του αδιάφορα ένας ιουδαίος ιερέας και ένας Λευΐτης. Η τυπολογική ερμηνεία τούτης της ιστορίας επεξηγεί τον τρόπο με τον οποίο παρείχε ο Ιησούς σωτηρία στη θνήσκουσα ανθρωπότητα, όταν ο Νόμος ήταν ανίκανος να το πράξει. Με άλλα λόγια, τούτη παραβολή που βρίσκεται μόνο στο κατά Λουκάν υποδεικνύει τον Ιησού στο ρόλο του Σαμαρείτη. Με την εξύψωση των Σαμαρειτών, ο Λουκάς προβάλλει ως ο πλέον «Σαμαρείτης» από τους τέσσερις ευαγγελιστές.
Αφαιρετικά λοιπόν οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι ο Ιωάννης έγραψε το ευαγγέλιο που σχετίζεται με τον Ιησού. Αληθεύει, βέβαια, ότι ο Ιωάννης τονίζει τη σημασία της πίστης στο πρόσωπο του Ιησού, αντί για την πίστη στο μήνυμα που απορρέει από το έργο του. Μόνο στο κατά Ιωάννην άλλωστε περιέχεται μια δήλωση που στο συγκεκριμένο μας εννοιολογικό πλαίσιο φαίνεται ιδιαίτερα σημαντική: «Ιδού ο άνθρωπος», (Ιωαν., 19:5).
Κατηγοριοποιώντας τα ευαγγέλια με αυτόν τον τρόπο, οι συμβολικές αποδόσεις των κερούμπ φαίνονται εύκολες. Οι Ιουδαίοι της εποχής του Ιησού ήταν αρχικά μέλη της φυλής του Ιούδα (Γεν. 49:9, Ιεζεκ., 19:1-9, Αποκ. 5:5). Οι αυτοκρατορικές δυνάμεις των Εθνικών που θα καταπίεζαν το Ισραήλ περιγράφονται ως αετοί (Δευτ. 28:49-52, Ιεζεκ. 17:1-15, Ωσηέ. 8:1). Επιπλέον, οι στρατιές της Ρώμης βάδιζαν υπό το έμβλημα του αετού. Το βόρειο βασίλειο του Ισραήλ, με πρωτεύουσά του τη Σαμάρεια, ονομαζόταν ο «οίκος του Ιωσήφ», σύμβολο του οποίου είναι ο ταύρος (Ιησ. 18:5, Δευτ. 33:16-17). Οι βόρειες φυλές, κυρίως εκείνες που αντιπροσώπευαν τους γιούς του Ιωσήφ, τον Εφραίμ και τον Μανασσή, ήταν γνωστές για την εκτροφή των ταύρων του Μπασχάν, φημισμένων για το μέγεθος και τη δύναμή τους, (Ψαλμ. 22:12). Ο δια στόματος Ιερεμίου, βέβαια, θεός αναφέρεται στην ομοσπονδία των δέκα-φυλών ως «ανεκπαίδευτο μόσχο» ή «πεισματάρικη αγελάδα» και στις γυναίκες της ως «αγελάδες του Μπασχάν στο όρος Σαμάρια», (Ιερ. 31:18, Ωσηέ 4:1, 16, 10:11). Οι θαυματουργοί προφήτες της Σαμάρειας, ο Ηλίας και ο Ελισά, έκανα θυσιαστικές προσφορές με βόδια και ταύρους (Βασ. Α΄, 18:33, 19:21). Η ειδωλολατρία του βορρά είχε να κάνει περισσότερο με ταύρους και μόσχους (Βασ. Α΄, 12:28, Ωσηέ. 8:5-6, βλ. επίσης Amihai Mazar, «Bronze Bull found in Israelite ‘High Place' from the Time of the Judges», στο BAR, Sept/Oct, 1983).
Ως για να επιβεβαιώσει τον ταύρο ή το βόδι ως προσδιοριστικό σύμβολο της Σαμάρειας, ο Λουκάς αναφέρει πως το ζώο που θα πέσει στο λάκκο κατά το Σάββατο είναι βόδι και όχι πρόβατο, όπως στον Ματθαίο, (Ματθ., 12:11, Λουκ., 14:5). Στην παραβολή του άσωτου γιου, στο κατά Λουκάν ο πατέρας θανατώνει έναν νέο ταύρο για τη γιορτή της επιστροφής (Λουκ., 15:11-32). Η τυπολογία της ιστορίας του ασώτου καθιερώνει τον Ιησού ως ταύρο, η σάρκα του οποίου προσφέρεται ως τροφή των πιστών. Πρόκειται για ένα συμβολισμό που έλαβε σοβαρά υπ’ όψιν του ο Ειρηναίος για την απόδοση του ταύρου στον Λουκά, (Ειρηναίος, ό.π.).
Η ταξινόμηση των Ευαγγέλιων ως Ματθαίος/Ιουδαίοι/λέων, Μάρκος/Εθνικοί/αητός, Λουκάς/Σαμαρείτες/ταύρος και Ιωάννης/Ιησούς/άνθρωπος δεν είναι υποκειμενική, λοιπόν. Σχόλια από όλο το θεολογικό φάσμα επιβεβαιώνουν την εβραϊκότητα του Ματθαίου, η ρωμαϊκή-εθνική τάση του Μάρκου, την ιδιαίτερη έλξη για τους Σαμαρείτες, εμφανή στον Λουκά και, τελικά, την ιδαίτερη έμφαση που δίνει ο Ιωάννης στο πρόσωπο του Ιησού. Επιπλέον, τούτη η απόδοση φωτίζει ορισμένα εδάφια τόσο στην Παλαιά, όσο και στην Καινή Διαθήκη. Εξηγεί, για παράδειγμα, γιατί η λατρεία στο ναό του Σολομώντα, σχετιζόταν με εικόνες του λέοντα και του ταύρου και όχι του αητού, αφού κατά τη διάρκεια της πρώτης περιόδου το βόρειο και το νότιο τμήμα του ιουδαϊκού έθνους ήταν ενωμένο με τη διαθήκη, η οποία απέκλειε φυσικά τους Εθνικούς, (Βασ. Α΄,. 7:29). Αποκαλύπτει επίσης το ιστορικό υπόβαθρο της παραβολής του ασώτου στον Λουκά. Ο βρετανός ακαδημαϊκός N. T. Wright έχει διατυπώσει την άποψη ότι ο νεότερος δύστροπος γιος συμβολίζει τους Εβραίους που επέστρεψαν από την αιχμαλωσία, ενώ ο μεγαλύτερος γιος αποδίδεται στους Σαμαρείτες που αντιτέθηκαν στην οικοδόμηση του δεύτερου ναού (Jesus and the Victory of God, (1996): 127). Αλλά η θεωρία του Wright αποδεικνύεται λίγο-πολύ κοντόφθαλμη. Οι Ιουδαίοι ήσαν απόγονοι του Ιούδα, του μεγαλύτερου αδελφού, δηλαδή, του πρόγονου των Σαμαρειτών, του Ιωσήφ, (Ιεζεκ., 37:16). Ήταν το βόρειο βασίλειο του Ισραήλ, ο «νεότερος αδελφός», που αποσύρθηκε από την εθνική οικογένεια και απαρνήθηκε την πνευματική του κληρονομιά του, γενόμενος εθνικά και τελετουργικά ακάθαρτος στην πορεία των χρόνων, (Ιεζεκ. 4:13, Λουκ. 15:15-16 και αλλού).
Είδαμε ότι η ευθυγράμμιση των κανονικών ευαγγελίων με τις εθνικές κατηγορίες και τα ζωικά σύμβολά τους μπορεί να καταδειχθεί από διάφορα εδάφια. Ένα βιβλίο της παλαιάς Διαθήκης φαίνεται ως πηγή για όλα αυτά, το βιβλίο του Ιεζεκιήλ. Η σημασία του τετράτειχου σχεδίου του ναού του Ιεζεκιήλ φαίνεται στον τετραγωνικό εξωτερικό τοίχο, ο όποιος φέρει μια ορθογώνια αυλή σε κάθε μία από τις γωνίες του (46:21-22). Στον Ιεζεκιήλ, επίσης, βρίσκεται το μόνο εδάφιο στις εβραϊκές γραφές που προβλέπει τη συμφιλίωση του Θεού με τις τρεις εθνικές/πνευματικές ομάδες της ανθρωπότητας, οι οποίες αναφέρονται ως Ιερουσαλήμ, Σαμάρεια και Σόδομα, (Ιεζεκ., 16). Στον Ιεζεκιήλ υπάρχουν και αρκετές μεσσιανικές αναφορές, (34:24, 37:25, κ.α.), για τον μυστηριώδη αγγελικό άνθρωπο που αποκαλύπτει στον προφήτη το σχέδιο του ναού και στέκει μαζί του στην εσωτερική αυλή του ναού όταν ο θεός αναγγέλει ότι τούτος ο τόπος είναι τόπος ανάπαυσης για τα «πέλματα των ποδιών του» (Ιεζεκ., 43:6-7). Για άλλη μια φορά στον Ιεζεκιήλ (19:1-9) βρίσκεται το μόνο εδάφιο στην Παλαιά Διαθήκη, εκτός από τη Γένεση (49:9) που αποδίδει απόλυτα τον λέοντα ως σύμβολο του Ιούδα και της δυναστείας του. Στον Ιεζεκιήλ περιέχεται, επίσης, η αναφορά στις αυτοκρατορικές εθνικές δυνάμεις ως «αετοί» (17:1-15). Το σύμβολο για τη Σαμάρεια, τον ταύρο ή το βόδι φαίνεται ότι λείπει, εκτός και αν διερευνήσουμε λεπτομερέστερα τις οδηγίες του Ιεζεκιήλ για τη μίμηση της επίθεσης στο Ισραήλ. Εκεί οι άνθρωποι της Σαμάρειας συνδέονται συμβολικά με τα βόδια και τις αγέλες. Και τα τρία θηριομορφικά σύμβολα των κανονικών ευαγγελών επιβεβαιώνονται στον Ιεζεκιήλ, στο βιβλίο δηλαδή που τα εισάγει ως αποδόσεις των κερούμπ.
Έμπνευση
Ήρθε η στιγμή, λοιπόν, να δικαιώσουμε τον Ειρηναίο για τη διορατικότητά του; Πράγματι υπάρχει σχέση μεταξύ των τεσσάρων κερούμπ και των κανονικών ευαγγελίων, μια σχέση τόσο συστηματική, που δεν μπορεί να είναι συμπτωματική. Για τους χριστιανούς ο συμβολισμός των τεσσάρων κερούμπ είναι εντυπωσιακός, όχι μόνο γιατί διερμηνεύει την δυνατότητα υπέρβασης του ανθρώπινου πλάσματος, αλλά γιατί συμβολίζει την παγκόσμια κοσμική εξάπλωση του Χριστιανισμού. Η σύγχρονη άποψη ότι τα ευαγγέλια είναι προβολές της πρώιμης πίστης των εκκλησιών του πρώτου μεταχριστιανικού αιώνα στον Ιησού από τη Ναζαρέτ δεν ευσταθεί κάτω από την προοπτική ενός προσεκτικά επιλεγμένου συμβολισμού. Γιατί τα τρία κτήνη του οράματος του Ιεζεκιήλ αντιστοιχούν στο βιβλικό διαχωρισμό της ανθρωπότητας, και γιατί συνδέονται με τον άνθρωπο, δηλαδή τον Ιησού; Επιπλέον, γιατί θα έπρεπε τα τέσσερα ευαγγέλια του νέου κανόνα, που κανείς δεν μπορεί να πιστέψει ότι προέκυψαν από τη συνεργασία των συγγραφέων τους, απεικονίζουν ακριβώς αυτές τις τέσσερις μορφές;
