Μια εικόνα αξίζει χίλιες λέξεις, λέει μια γνωστή σε όλους μας έκφραση. Όταν μάλιστα συνδυάζει τέχνη, σάτιρα, υπερβολή, αμφισβήτηση της εξουσίας και κριτική στα..
κακώς κείμενα της πολιτικής και της κοινωνίας, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι εντυπωσιακό.
κακώς κείμενα της πολιτικής και της κοινωνίας, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι εντυπωσιακό.
Οι σκιτσογράφοι διεκδικούν το δικό τους μερίδιο στη διαμόρφωση της πολιτικής και της ιστορίας παγκοσμίως, διασκεδάζοντας και προκαλώντας με την πένα τους και καταλήγοντας πολλές φορές διάσημοι, φυλακισμένοι ή... νεκροί, όπως αποδεικνύουν και τα τελευταία τραγικά γεγονότα στο Παρίσι με την επίθεση κατά της σατιρικής εφημερίδας Charlie Hebdo επειδή δημοσίευσε τα σκίτσα του προφήτη Μωάμεθ.
Διαθέτοντας τη δύναμη να ασκούν μια ισχυρή ψυχολογική, συναισθηματική και πολιτική επίδραση, είναι πολλά τα σατιρικά εκείνα σκίτσα που ενόχλησαν αλλά και διαμόρφωσαν συνειδήσεις στη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας.
Το πραγματικό Λονδίνο στη δύση του 18ου αιώνα
Ο Άγγλος Ουίλιαμ Χόγκαρθ έγινε ευρέως γνωστός για την έντονα σατιρική διάθεση και την ηθικολογική τάση του έργου του: εικόνες με ζητιάνους, μέθυσους, διεφθαρμένους πολιτικούς, χοντρούς γαιοκτήμονες, αδίστακτους μικροαστούς. Ο Χόγκαρθ ζωγράφισε το παραπάνω σκίτσο το 1751, με στόχο να αποτυπώσει τη δική το εικόνα του Λονδίνου στη δύση του 18ου αιώνα.
Τα «μανιακά παραληρήματα» του Ναπολέοντα
O Άγγλος σκιτσογράφος Τζέιμς Γκίλρεϊ «έκανε περισσότερα για την ήττα μου από όλους τους στρατούς της Ευρώπης μαζί», φέρεται να είπε κάποτε ο Ναπολέων Βοναπάρτης. Το παραπάνω σκίτσο είναι του 1803.
Στη φυλακή για μια καρικατούρα του βασιλιά
Το 1832, δύο χρόνια μετά την περίφημη κατάργηση της λογοκρισίας του Τύπου στη Γαλλία από τον βασιλιά Λουδοβίκο Φίλιππο, ο Ονόρ Ντομιέρ σχεδίασε τη διάσημη καρικατούρα του βασιλιά. Ο Ντομιέρ, ο εκδότης του και ο άνθρωπος που εκτύπωσε την εικόνα διώχθηκαν με την κατηγορία ότι «προκαλεί το μίσος και την περιφρόνηση της κυβέρνησης του βασιλιά και για προσβολή στο πρόσωπο του βασιλιά». Μόνο ο Ντομιέρ κατέληξε στη φυλακή.
Και εγένετο... Άγιος Βασίλης
Το σκίτσο του Αμερικανού εικονογράφου Τόμας Ναστ για το περιοδικό «Harper’s» το 1863 υπήρξε καθοριστικό για τη διαμόρφωση της σύγχρονης εικόνας του Άγιου Βασίλη. Ο αγαπημένος ήρωας των παιδιών απεικονίζεται έκτοτε παχουλός, με άσπρα γένια και κόκκινη ρόμπα.
«Ποιος έκλεψε τα χρήματα του λαού;»
Το σκίτσο αποτελεί μέρος της εκστρατείας του Τόμας Ναστ κατά του διεφθαρμένου πολιτικού από τη Νέα Υόρκη, Μπος Τουίντ. Η εικόνα, με τίτλο «Ποιος έκλεψε τα λεφτά του λαού;» κυκλοφόρησε το 1871.
Η εξαιρετικά δημοφιλής εκστρατεία του Ναστ προκάλεσε την οργή του περιβόητου πολιτικού, ο οποίος φέρεται να είχε πει σχετικά: «Σταματήστε αυτές τις καταραμένες εικόνες. Δεν με ενδιαφέρει τόσο το τι γράφουν οι εφημερίδες για εμένα. Οι εκλέκτορές μου δεν ξέρουν να διαβάζουν, αλλά μπορούν να βλέπουν τις καταραμένες εικόνες».
Σκιτσογράφος καταζητείται, νεκρός ή ζωντανός!
Ο Ολλανδός Louis Raemaekers θεωρείται ο καρτουνίστας με τη μεγαλύτερη επιρροή στη διάρκεια του A’ Παγκοσμίου Πολέμου. Κατηγορήθηκε ότι «θέτει σε κίνδυνο την ολλανδική ουδετερότητα», ενώ τα σκίτσα του προκάλεσαν την οργή των Γερμανών που όρισαν αμοιβή για να συλληφθεί, νεκρός ή ζωντανός. Ένα παράδειγμα αποτελεί το παραπάνω σκίτσο με τίτλο «Το γερμανικό τάνγκο».
Τα σκίτσα έφεραν «λουκέτο»
«Ο τέλειος στρατιώτης», Ρόμπερτ Μάινορ (1916)
«Καταζητείται ο Χριστός», Αρτ Γιανγκ (1917)
Ο Αρτ Γιανγκ και ο Ρόμπερτ Μάινορ ήταν δύο καλλιτέχνες που δημοσίευαν συχνά τα σκίτσα τους στο περιοδικό The Masses. Το περιοδικό βρέθηκε ενώπιον της δικαιοσύνης δύο φορές, καθώς κατηγορήθηκε για «συνωμοσία προκειμένου να εμποδιστεί η στράτευση». Παρόλο που οι Γιανγκ και Μάινορ απέφυγαν τη φυλάκιση, οι μηνύσεις προκάλεσαν την αναστολή της έκδοσης του περιοδικού.
Η ζωή στα χαρακώματα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου
Οι ρεαλιστικές εικόνες του Αμερικανού Μπιλ Μοντλίν που απεικόνιζαν τον Γουίλι και τον Τζο στα χαρακώματα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ως δύο «καθημερινούς ανθρώπους», είχαν ως στόχο να μεταφέρουν στο ευρύ κοινό τις τραγικές επιπτώσεις του πολέμου. Τα σκίτσα των κουρασμένων και βρώμικων στρατιωτών στο πεδίο των μαχών δημοσιεύτηκαν σε πολλά μέσα της εποχής στις ΗΠΑ και σε άλλες χώρες. Το παραπάνω σκίτσο είναι του 1941.
Μια εικόνα ξεσηκώνει θύελλα στη Βρετανία
Στις 8 Ιανουαρίου 1942, ο σκιτσογράφος της Daily Mirror, Φίλιπ Ζεκ, απεικόνισε έναν εξαντλημένο βρετανό ναύτη στον Ατλαντικό. «Η τιμή του πετρελαίου έχει αυξηθεί κατά ένα σεντ – Επίσημο», έγραφε η λεζάντα. Ο υπουργός Εσωτερικών της Βρετανίας χαρακτήρισε το σχόλιο ως «αντάξιο του Γκέμπελς στα καλύτερά του».
Σύμφωνα με τον Ουίνστον Τσόρτσιλ, το σκίτσο έλεγε πως οι ζωές των ναυτικών τίθενται σε κίνδυνο με σκοπό την αύξηση των κερδών των «βαρόνων» του πετρελαίου. Εκτίμησε επίσης πως θα υπονόμευε το ηθικό των ναυτικών και διέταξε έρευνα για να διαπιστώσει σε ποιον ανήκε η εφημερίδα. Η υπόθεση προκάλεσε μία από τις εντονότερες διαμάχες στη χώρα, τη στιγμή μάλιστα που ο Ζεκ με το έργο του ήθελε να πει πως η έλλειψη πετρελαίου θα θέσει σε κίνδυνο τις ανθρώπινες ζωές.
Ο βρώμικος, άσχημος και κακός Εβραίος
Κάθε εβδομάδα, η εφημερίδα Der Sturmer, που αποτελούσε το όργανο της αντισημιτικής προπαγάνδας των Ναζί (κεντρικό της σλόγκαν ήταν: «Οι Εβραίοι είναι οι δυστυχία μας»), δημοσίευε στο πρωτοσέλιδό της καρικατούρες άσχημων, κακεντρεχών Εβραίων. Η εικόνα του Εβραίου, βάσει της εφημερίδας, ήταν εύκολα αναγνωρίσιμη: άσχημος, αξύριστος, κοντός, χοντρός, με τα σάλια να τρέχουν...
Μετά τον πόλεμο, το Δικαστήριο της Νυρεμβέργης συμπεριέλαβε στους κατηγορούμενος για εγκλήματα κατά της ειρήνης, εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και τον εκδότη της Der Sturmer. Ο Γιούλιους Στράιχερ κρίθηκε ένοχος και απαγχονίστηκε τον Οκτώβριο του 1946.
Κερδίζοντας μια θέση στη «λίστα των εχθρών» του Νίξον
Στα σκίτσα του ο Αμερικανός Herblock παρακολουθεί την άνοδο και την πτώση του αμερικανού προέδρου Ρίτσαρντ Νίξον. Κάποια από τα διασημότερα καρτούν του που ασκούν κριτική στην κυβέρνηση στη διάρκεια του σκανδάλου Γουοτεργκέιτ τού χάρισαν το τρίτο του βραβείο Πούλιτζερ το 1979. Μάλιστα, ο Νίξον ακύρωσε τη συνδρομή του στην εφημερίδα Washington Post, αφότου δημοσίευσε σκίτσο του να βγαίνει από έναν υπόνομο το 1954.
Το ίδιο μοτίβο είχε χρησιμοποιήσει και κατά του γερουσιαστή Τζόζεφ Μακάρθι. Ο σκιτσογράφος κατέληξε να αποτελεί μέρος της περίφημης «λίστας των εχθρών» του Νίξον.
Όταν ο Κίσινγκερ «πηδούσε» τον κόσμο
«Πηδώντας τον κόσμο» ήταν το όνομα του σκίτσου που απεικόνιζε τον «Μέτερνιχ» της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, Χένρι Κίσινγκερ, και δημοσιεύτηκε στο αμερικανικό περιοδικό The Nation το 1984. Ο Κίσινγκερ εμφανίζεται στο κρεβάτι, έχοντας από κάτω του τον πλανήτη, που έχει τη μορφή γυναίκας.
«Στα περίπου 30 χρόνια στο The Nation, πρώτα ως δημοσιογράφος, έπειτα ως ιδιοκτήτης και εκδότης, μόνο μια φορά εισέβαλε το προσωπικό στο γραφείο μου με μια αίτηση που απαιτούσε να μην δημοσιεύσουμε κάτι», θυμάται ο Βίκτο Ναβάσκι.
«Δεν πρέπει να ζωγραφίσω τον Μωάμεθ»
Όταν η δανέζικη εφημερίδα Jyllands-Posten δημοσίευσε το 2005 σκίτσα του προφήτη Μωάμεθ, βίαιες διαδηλώσεις ξέσπασαν σε πολλές μουσουλμανικές χώρες, πρεσβείες έκλεισαν για λόγους ασφαλείας και επιβλήθηκε μποϊκοτάζ στα δανικά προϊόντα. Ο Κουρτ Βέστεργκορντ, που είχε ζωγραφίσει τα πιο αμφιλεγόμενα σκίτσα, γλίτωσε το 2010 από μια δολοφονική απόπειρα εναντίον του.
Απαντώντας, ο σκιτσογράφος της γαλλικής εφημερίδας Le Monde, Plantu, σχεδίασε το διάσημο σκίτσο του, όπου έγραφε ξανά και ξανά «δεν πρέπει να ζωγραφίσω τον Μωάμεθ», καταλήγοντας να αποτυπώνει τη μορφή του προφήτη.
Το ζεύγος Ομπάμα ως… τρομοκράτες
Ο τότε υποψήφιος των Δημοκρατών για την προεδρία των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα είχε καταδικάσει το σκίτσο του περιοδικού The New Yorker ως «κακόγουστο και προκλητικό». Η εικόνα δημοσιεύτηκε στο πρωτοσέλιδο του περιοδικού και απεικόνιζε τον υποψήφιο με παραδοσιακή αραβική ενδυμασία και τη σύζυγό του σαν τρομοκράτισσα.
Το περιοδικό απάντησε στην κριτική πως επρόκειτο για μία σατιρική αναφορά στις επιθέσεις δεξιών και ακροδεξιών κύκλων στις ΗΠΑ κατά του Μπάρακ Ομπάμα. «Συνδυάζει φανταστικές εικόνες για το ζεύγος Ομπάμα και δείχνει το πόσο παραποιημένες είναι οι εικόνες», ανέφερε.
